SQARIM : Artikulli është përkthyer dhe përshtatur në shqip, nga artikulli origjinal me titull ”Debat: Er dit barns hjerne også ved at ’dø af sult’?” i autores Charlotte Kærslund. Linku 🔗 https://www.folkeskolen.dk/adhd-ernaering-og-sundhed-sundhed/debat-er-dit-barns-hjerne-ogsa-ved-at-do-af-sult-1/4681111
Çfarë po ndodh me fëmijët tanë gjatë viteve të fundit?
Çfarë po ndodh me fëmijët tanë në këto vite? Si mësuese shkolle për 20 vjet, kam interes personal dhe profesional për mirëqenien e fëmijëve. Për fat të keq, jam duke u shqetësuar gjithnjë e më shumë për statistikat zyrtare që po shohim.
Si edukator, ne punojmë me një koncept profesional të quajtur “gatishmëri për të mësuar”. Ky koncept nënkupton që fëmija ka energji për detyrat e përditshme, mund të përqendrohet, të kujtojë gjërat e tij dhe atë që kalojmë gjatë ditës.
Të gjithë e dimë se jemi më të gatshëm të mësojmë kur ka paqe në familje, kur kemi fjetur mirë dhe kur kemi ngrënë mirë. Në këtë artikull do të fokusohem në aspektin e të ushqyerit mirë. E bëj këtë sepse shumë njerëz me sa duket nuk e dinë saktësisht se sa e rëndësishme është kjo për trurin dhe funksionet konjitive të fëmijës.
Për fat të mirë, ekziston një artikull i gjerë për këtë temë për lexuesin që ka interes të kërkoj dhe dijë më tepër. Ekziston një korrelacion pothuajse i përsosur midis industrializimit të ushqimit tonë dhe rritjes së vështirësive konjitive të fëmijëve.
A mund të jetë kjo një marrëdhënie shkak-pasojë?
Shumë studiues besojnë se po. Disa madje i referohen asaj që ne po dëshmojmë si “sëmundje të stilit të jetesës” tek fëmijët. Nga viti 2000 deri në vitin 2020, numri i fëmijëve me ankth, depresion, ADHD dhe kushte të tjera të ngjashme u rrit me disa për qind.
Ka arritur në një pikë kaq kritike, saqë në vitin 2020, 15 për qind e fëmijëve tashmë marrin një diagnozë sapo mbushin 18 vjeç!
Pse jemi dëshmitarë të këtyre rritjeve drastike? A është për shkak se, si shoqëri, ne nuk po përpiqemi ta trajtojmë këtë çështje? Jo, nuk është vetëm prej kësaj. Shumë burime po i përkushtohen kësaj çështje, megjithatë numrat vazhdojnë të rriten.
Është sikur jemi përballë një armiku të padukshëm që forcohet çdo vit. Besoj se u detyrohemi fëmijëve të shoqërisë sonë që të mos lëmë gur pa lëvizur në gjetjen e shkakut, edhe nëse kjo do të thotë të përballemi me disa të vërteta të hidhura.
Përveç kategorive të lartpërmendura të sfidave, të cilat janë shumë të dukshme për shkak të statistikave faktike, shumë mësues të shkollave kanë të bëjnë me një grup në rritje të fëmijëve që po përballen gjithnjë e më shumë me probleme me memorien dhe përqendrimin çdo ditë e më tepër.
Nëse pyesim studiuesit që kanë njohuri për lidhjen midis dietës, trurit dhe aftësive konjitive, do të marrim përgjigje që janë të dokumentuara mirë dhe kërkojnë kosto minimale për t’u zbatuar. A nuk ua kemi borxh fëmijëve dhe të rinjve tanë që të paktën të përpiqemi t’i zbatojmë këto praktika në realitet?
Absolutisht, ne u detyrohemi fëmijëve dhe të rinjve tanë që t’i ndihmojnë t’i eksplorojnë dhe zbatojnë këto strategji bazuar në hulumtime përkatëse. Nëse ka qasje të bazuara në prova që mund të ndikojnë pozitivisht në mirëqenien e tyre, funksionin konjitiv dhe zhvillimin e përgjithshëm, është thelbësore t’u jepet atyre një shans real. Edhe nëse zbatimi kërkon shumë përpjekje, përfitimet e mundshme për brezat e ardhshëm e bëjnë atë që ia vlen të provohet.
Duke i dhënë përparësi të ushqyerit, duke siguruar akses në vakte të shëndetshme dhe të balancuara dhe duke promovuar ndërgjegjësimin për ndikimin e dietës në shëndetin konjitiv, ne mund të krijojmë një mjedis që mbështet zhvillimin dhe mirëqenien optimale të fëmijëve dhe të rinjve tanë. Është e rëndësishme të merren parasysh strategjitë afatshkurtra dhe afatgjata që nxisin një marrëdhënie pozitive midis dietës ushqimore dhe aftësive konjitive.
Kohët e fundit, mora pjesë në një konferencë profesionale në Oslo që u fokusua në trurin dhe zhvillimin e fëmijëve. Tre hulumtues të njohur ndërkombëtarë paraqitën disa gjetje kërkimore që nxisin mendimin mbi marrëdhënien midis zhvillimit të trurit të fëmijëve dhe dietës së tyre. Acidet yndyrore esenciale në ushqim ishin një gjetje kryesore në këtë kontekst.
Një nga prezantimet më emocionuese në konferencë ishte nga një profesor i të ushqyerit nga Universiteti i Goteborgut, i cili tregoi se si balanca midis omega-6 dhe omega-3 ishte matur në afërsisht 40,000 fëmijë duke përdorur një test gjaku. Vetëm 800 nga 40,000 fëmijë i përmbushnin rekomandimet dietike në këtë fushë.
Pasi të jeni të vetëdijshëm për këtë temë, është e vështirë të mos e hasni kudo. Për shembull, mund të gugëlloni tema si “raporti omega 6/3” i kombinuar me “fëmijë” dhe “ankth, depresion dhe/ose disleksi”. Kjo do t’ju çojë në PubMed, një bazë të dhënash shkencore ndërkombëtare, ku do të zbuloni se kërkime me cilësi të lartë mbi lidhjen midis omega-3 dhe vështirësive konjitive të fëmijëve janë kryer për shumë vite dhe lidhja është e thellë.
Përtej çdo dyshimi, dihet se fëmijët po marrin omega-3 të pamjaftueshme dhe ne e dimë se si ta trajtojmë këtë çështje. Manuali mjekësor danez rekomandon që fëmijët të konsumojnë 2,5-3 gram omega-3 në ditë, gjë që do të kërkonte të konsumojnë peshk të yndyrshëm çdo ditë. Në manual thuhet gjithashtu se 10 për qind nuk hanë kurrë peshk, 75 për qind hanë shumë pak dhe fëmijët gjeneralisht konsumojnë shumë më pak peshk se të rriturit. Pra, ndoshta një pjesë e rëndësishme e arsyes për vështirësitë konjitive tek fëmijët, është pikërisht para nesh, në pjatat e tyre.
Si përfunduam këtu? Mund të ketë përgjigje të shumta për këtë pyetje, por një është dukshëm e qartë; se peizazhi ynë ushqimor ka ndryshuar ndjeshëm gjatë brezave të fundit. Ne kemi kaluar nga përbërësit natyralë të prodhuar në fermat lokale dhe peshqit e kapur në mënyrë të egër në një dietë që përbëhet kryesisht nga ushqime shumë të përpunuara dhe të varfëra me lëndë ushqyese.
U deshën disa breza që të arrihet në këtë gjendje, kështu që shumica e njerëzve nuk i kanë kushtuar rëndësi sa duhet. Dhe një nga ushqimet që haset më shumë mungesë në këtë proces është omega-3. Ne konsumojmë gjithnjë e më pak peshk të yndyrshëm. Pjesërisht sepse është bërë e shtrenjtë blerja e tij, dhe më pas sepse shumë njerëz nuk e preferojnë atë.
Pra, pyetja ime për ju është: Sa shpesh ha fëmija juaj sardele, açuge, skumbri, harengë ose salmon të egër? Nëse do të përmbushin rekomandimet e OBSH-së, duhet të konsumojnë pothuajse çdo ditë! E njëjta gjë vlen edhe për rekomandimet në manualin mjekësor danez. Nëse nuk e bëjnë, ata duhet ta zëvendësojnë me suplemente omega-3.
A përbën ndryshim në aftësitë konjitive të fëmijëve? Shkenca thotë se po, ka shumë të ngjarë. Kjo nuk është menduar si një kritikë ndaj të gjithë trajnueseve dhe nutricionistëve me qëllime dashamirëse që kërkojnë të ndihmojnë fëmijët që përballen me vështirësi në ushqyerje, por më tepër si një sugjerim për ta përfshirë këtë njohuri që herët në përpjekjet për të ndihmuar fëmijët tanë në të pasurit një dietë të shëndetshme. Ose ndoshta duhet të synojmë ta bëjmë këtë njohuri praktikë të zakonshme në tryezën e darkës. Çfarë do të bëni ju tashmë për këtë?
